2025, Vol. 11, Issue 3, Part A

author(s)
डॉ. हुसना-पारभीनः

abstract
मालविकाग्निमित्रम् इति कालिदासकृतं प्रथमं नाटकीयकाव्यमस्ति, यत्र अग्निमित्र-मालविकयोः सौन्दर्यप्रधानं प्रेमकथानकं चित्रितम्। नाटके नायकः अग्निमित्रः ‘शठ’ नायक इति रूपेण निरूपितः, यः बहुश्रुतः, वीरः, च तु कामासक्तः च दृश्यते। तस्य प्रेमं सौन्दर्यानुग्राह्यम्, न तु आत्मिकं दर्शितम्। विदूषकस्य चातुर्येन नायकस्य प्रेमयात्रा सर्वत्र सुलभा क्रियते। चतुर्थाङ्के मिलनम्, विरहजन्यव्यथा, वञ्चनायाः उपयोगः, कामान्धता च दृश्यन्ते। यद्यपि इरावती-धारिणी इत्यादयः व्यवधानरूपेण सन्ति, तथापि प्रेमैकतानं स्थैर्यं च नायकनायिकयोः अन्ते प्राप्तम्। कालिदासः अत्र प्रेमे कर्तव्यपरित्यागं न दर्शयति, न तु शापादिभिः दण्डनं किञ्चन। सौन्दर्यप्रेमविषयकं मानवीयं व्यवहारं एषः नाटकः मुखतया प्रकाशयति।