2020, Vol. 6, Issue 2, Part D

author(s)
Dr. Swapan Mal

abstract
भारतीयसंस्कृतेः परम्परायाश्चादिभूतो ग्रन्थो वेदः। वेदोऽयं ऋग्वेदादिक्रमेण विभागचतुष्टयसम्पन्नः। तेषु प्रतिवेदेषु संहितादिक्रमेण विभागचतुष्टयोऽप्यस्ति। एतेषु विभागचतुष्टयेषूपनिषत्साहित्यमन्यतमम्। विविधासूपनिषत्सु श्वेताश्वतरोपनिषदपि प्रख्याता। अस्यां कृष्णयजुर्वेदीयश्वेताश्वतरोपनिषदि दार्शनिकवचनसमृद्धं विविधमतं प्रतिफलितम्। तेषु दार्शनिकतत्त्वेषु सांख्य-योग-वेदान्त-शैवतत्त्वं तत्र परिलक्षितम्। शैवदर्शनस्य सम्प्रदायेषु काश्मीरीयशैवदर्शनमतीव प्रसिद्धम्। अस्मिन् काश्मीरीयशैवदर्शने त्रिक्तत्त्वं तथा पति-पशु-पाशतत्त्वालोचितम्। पतितत्त्वमिदं श्वेताश्वतरोपनिषदि शिवः पुरुषः ब्रह्म साक्षी देवः शक्तिमान्नित्यादिना नाम्नोल्लिखितम्। तेन समं शक्तितत्त्वमपि तत्र प्रतिफलितमित्येतान् विषयान्नवलम्ब्य प्रस्तुतोऽयं शोधसारः। अस्मिन् शोधप्रबन्धे श्वेताश्वतरोपनिषदि निहितं काश्मीरीयशैवदर्शनसम्मतं पतितत्त्वं विश्लेषितमिति यथामत्या।